Ân oán khôn lường
Hôm phụng sắc, Trạng vào ngọc bệ bái mệnh. Lĩnh cờ biển, áo mũ xong, vua cho Trạng ra vườn Ngự xem hoa, thị yến, rồi trở ra bái yết các điện đài, cung phủ. Trạng đi bái yết tất cả. Có một ông quan thái sư thượng trụ họ Dương, trên vua yêu dùng, thần thế đương mạnh, có một người con gái. Nhân thấy Trạng chưa có vợ, muốn gả con gái cho để thêm cứng vây cánh, quan sai người bảo Trạng rằng:
– Thái sư thấy ngài thiếu niên tuấn tú, có lòng yêu mến, quý trọng lắm. Nhân có một người con gái tên là Hương Nương, tuổi trẻ, đủ cả tài sắc. Nay muốn ngoài làm đông sàng quý khách, thêm vẻ gia môn, thời thái sư lấy làm quý hóa lắm.
Trạng vốn nghe thái sư là người gian giảo, bụng vẫn ghét sẵn, làm điệu khiêm tốn, nói rằng:
– Cửa thái sư là cửa quyền quý. Chúng tôi là bậc ti tiện. Có lẽ đâu cú lại dám đậu với phượng hoàng, kẻ tục lại sánh với tiên bao giờ? Xin ngài tâu với thái sư hộ.
Người ấy lại nói:
– Không phải thế. Nếu thái sư có quản kẻ sang người hèn, thời gian đã chả bảo tôi lại đây. Xin ngài cứ nhận trước vu quy rồi sau sẽ vinh quy, lại được là quý tế quan thái sư nhất triều, dư thần dư thế, chả hóa hay thêm ra ư?
Trạng nói:
– Được vậy thế thời cũng hay thực. Nhưng tôi nhất thiết tưởng, thái sư là họ Dương tôi cũng họ Dương. Ngài dạy như thế chúng tôi sợ tai mắt thiên hạ quan chiêm, tránh làm sao khỏi người ta chê cười phỉ nhổ được. Vả, tôi cũng đã có nơi ước nguyện từ lúc tấm cám, có đâu dám phụ tình. Đa tạ thái sư, quyết không dám nhận.
Người mối thấy Trạng khăng khăng một mực như vậy, về tâu với thái sư, thái sư cười, nói rằng: “A! Thằng này dám vô lễ với ta”! Từ đó thái sư đêm ngày chỉ tìm kế hại Trạng.
Nói về khi Trạng vinh quy, quân gia, xe ngựa đi đến trang trại Bùi tướng công. Tướng công được tin mừng lắm, cùng với con gái là Bùi Phấn Khanh ra nghênh tiếp Trạng vào trang nghỉ ngơi, truyền mở tiệc hoa đón tiếp rể hiền. Trạng vào trang, cầm tay Phấn Khanh cười mà bảo rằng:
Người đời thường nói: “Có chí làm quan, có gan làm giàu”. Có làm nên được như thế này, rồi chăn loan gối phượng mới thích! Chứ say hoa đắm nguyệt chỉ quyến luyến về mặt tài sắc, còn ai gọi là người anh hùng.
Phấn Khanh cúi đầu cười nụ, sẽ ngâm rằng:
Tạc nhật sổ ngôi tương biệt xứ
Tiền trinh vạn lý dĩ tiên chi
(Ý là lúc đưa chàng đi, tôi cũng đã biết trước ắt được như thế).
Bùi tướng công muốn lưu Trạng nghỉ ở trang rồi làm lễ cưới, để Phấn Khanh cùng về bái tổ. Trạng xin về bái tổ đã, rồi chọn ngày hoàn hôn sau. Bùi tướng công y lời. Ngày hôm ấy cũng cho Phấn Khanh cùng về vinh quy.
Trạng về đến nhà bái tổ xong, đem Phấn Khanh lạy mẹ xin làm lễ hoàn hôn. Mẹ Trạng khi đó đã đầu bạc răng long, thấy con và dâu mừng lắm, nói với họ hàng rằng:
– Ừ, Chung Nhi từ bé đã có chí lớn. Không trách quả nhiên bây giờ làm được thực.
Bấy giờ, anh ruột và chị dâu cùng ngồi đó cả. Trạng cười bảo rằng:
– Nào, trước anh chị bảo em làm trạng rượu, trạng thịt. Bây giờ anh chị xem em có làm được Trạng không nào?
Họ hàng làng nước đều khen Trạng là người có chí.
